کوکسیلا بورنتی یک باکتری با انتشار جهانی است که عامل ایجاد تب کیو می باشد. با وجود اینکه اصلی ترین مخازن کوکسیلا بورنتی نشخوارکنندگان اهلی هستند اما طیف وسیعی از حیوانات وحشی و اهلی را آلوده می کند. جوندگان به عنوان یک مخزن بالقوه برای کوکسیلا بورنتی مطرح هستند. عفونت تب کیو در حیوانات باعث سقط جنین، مرده زایی، اندومتریت یا ناباروری می شود. حیوانات و دام های آلوده، کوکسیلا بورنتی را از طریق شیر، ادرار، مدفوع، ترشحات واژن و پسماند های زایمانی به محیط منتقل می کنند. اصلی ترین راه آلودگی انسان به این باکتری از طریق استنشاق آئروسل های آلوده به این باکتری است. در ایران اولین موارد بالینی تب کیو حاد در سال 1331 گزارش شده است. از سال 1349 تا 1355، 133 بیمار مبتلا به تب کیو حاد از نقاط مختلف ایران گزارش شده است. بر اساس مطالعات اخیر، تب کیو یک بیماری بومی در ایران است و این بیماری در بین جمعیت های حیوانی و انسانی از شیوع قابل توجهی برخوردار است.

بیماری تب کیو یک بیماری با گسترش جهانی می باشد که تقریباً از سراسر دنیا گزارش شده است. این بیماری از اکثر کشورهای همسایه ایران از جمله عمان، عراق، افغانستان، امارات، ترکیه، عربستان و آذربایجان گزارش شده است.

اولین گزارش بیماری در انسان مربوط به سال 1331 در آبادان می باشد که دو بیمار با علایم تب شدید و علایم عصبی مبتلا به تب کیو گزارش شد. مطالعات سرولوژیکی که در سال های بعد از اقصی نقاط کشور انجام شد نیز رد آلودگی را در نقاط مختلف کشور نشان داد. در مطالعه ای که در سال 1333 در روستاهای شهرستان سبزوار انجام شد، مشخص شد که جمیعت انسانی 20 روستا (46/5 درصد) از 43 روستای دارای آنتی بادی ضد تب کیو بودند. در سال 1334 در ناردین (سمنان)، تایباد (خراسان) و سیرجان (کرمان) سابقه آلودگی به تب کیو در جمعیت های انسانی گزارش شد. در سال 1335در یک مطالعه سرولوژیک گسترده در ایران، شواهدی از بیمار در نقاط مختلف ایران بدست آمد. در سال 1349 چهار بیمار با علایم بالینی تب کیو حاد که دارای مشکلات پنومونیک تب کیو بودند از شیراز گزارش شد. همچنین این بیماری در سال 1350 در بین مهاجران خارجی در ایران گزارش شد.

در بین سال های 1349 تا 1352 در آبادان، 49 بیمار مبتلا به تب کیو حاد گزارش شد. از سال 1351 تا 1355، 80 بیمار مبتلا به تب کیو حاد با علایم بالینی و سرولوژیک توسط پزشکان خارجی شاغل در بیمارستان شرکت نفت ایران در آبادان تشخیص داده شدند و از این تعداد بیمار، 3 مورد دارای ضایعات پلورو پریکاردیت بودند. در سال 1353، آزمایش سرمی انجام شده بر روی 252 نفر ایرانی و 64 مهاجر نشان داد که 8/3 درصد ایرانی ها و 44 درصد مهاجرین خارجی دارای آنتی بادی علیه کوکسیلا بورنتی بودند. در همین سال، 11 درصد از نمونه های سرم انسانی جمع آوری شده از نقاط مختلف ایران از نظر سرمی نسبت به تب کیو مثبت بودند. در یک مطالعه انجام شده بر روی جمیعت عمومی در سال 1354 مشخص شد که 13/5 درصد از نظر سابقه آلودگی به کوکسیلا بورنتی مثبت بودند.

در سال 1370 در آزمایش سرم شناسی بر روی 40 نمونه بیمار، 27/5 درصد دارای آنتی بادی (IgG) فاز یک و دو ضد کوکسیلا بورنتی بودند. در سال 1389 در شهرستان بردسیر استان کرمان از 75 فردی که با شک بروسلوز به روش الایزا مورد آزمایش قرار گرفتند، آنتی بادی فاز 1 در 24 درصد و آنتی بادی فاز 2 علیه کوکسیلا بورنتی در 36 درصد این افراد دیده شد. در یک مطالعه سرواپیدمیولوژی به روش الایزا بر روی 190 نمونه سرمی که در سال 1390 در بین قصابان و کارگران کشتارگاه در شهرستان های مختلف استان و سیستان و بلوچستان انجام شد، شیوع سرمی آنتی بادی (IgG) فاز یک و فاز دو به ترتیب برابر 18/1 درصد و 14/4درصد بود. همچنین در یک مطالعه در سال 1390 که بر روی 250 نمونه سرمی از جمعیت های مختلف انسانی (شکارچی، قصاب، پرسنل بهداشتی و مراجعه کنندگان به آزمایشگاه های تشخیص طبی) در شهرستان های سنندج، مریوان و سروآباد استان کردستان انجام شد، مشخص شد که میزان شیوع سرمی آنتی بادی (IgG) فاز Iو II تب کیو به ترتیب 20% و 14/5% بود و بیشترین و کمترین شیوع سرمی تب کیو در قصاب ها (38%) و پرسنل بهداشتی (6%) دیده شد. همچنین در بین شهرها، بیشترین شیوع سرمی تب کیو در شهرستان سنندج (52/2%) مشاهده شد.

در یک مطالعه که به روش ایمونوفلورسانس غیر مستقیم (IFA) بر روی 105 بیمار تب دار مشکوک در سال 1391 در شهرستان زاهدان انجام شد، 35/2 درصد افراد مبتلا به تب کیو حاد تشخیص داده شدند و 34/3 درصد افراد نیز دارای سابقه آلودگی به تب کیو بودند.

برای اولین بار (1331) در ایران یک مطالعه گسترده انجام شده در نقاط مختلف ایران، شواهدی از شیوع سرولوژیکی تب کیو در بین حیوانات بدست آمد. در بین سال های 1352 تا 1354 در سه مطالعه سرولوژیک مختلف، آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی در حیوانات اهلی مختلف، پستانداران کوچک و جوندگان وحشی از اقصی نقاط کشور گزارش شد. در مطالعه ای در سال 1355 شیوع آلودگی به تب کیو در بین دام های استان های کرمانشاه و لرستان مشاهده گردید و مشخص شد که 7 درصد از گاو ها، 3/2 درصد از گوسفندان و 1.7 درصد از بز های استان لرستان آلوده به این بیماری بودند. در یک مطالعه بر روی کبوتر های شهر تهران در سال 1367 مشخص شد که 7/9 درصد از 152 کبوتر وحشی دارای آنتی بادی تب کیو بودند. در سال 1382 در استان مازندران توسط آزمایش واکنش زنجیره ای پلیمراز، هیچ گونه اثری از عامل مسبب تب کیو بدست نیامد.در سال 1388 در استان کرمان، 35/5 درصد از 169 نمونه سرم گاو و بز برای تب کیو سرم مثبت بودند و بزها (65/8 درصد) دارای شیوع سرمی بیشتری نسبت به گاوها (10/8 درصد) بودند. در یک مطالعه دیگر در همان سال، 29/4% از 85 نمونه سرم گوسفند در جنوب شرقی ایران از نظر سرمی آلوده به تب کیو بودند. در سال 1389 در استان خراسان رضوی، 22/3 درصد از 246 گاو شیری بررسی شده دارای آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی بودند. در یک مطالعه دیگر در همان سال، 23/7 درصد از 253 نمونه سرمی جمع آوری شده از گوسفندان استان مازندران از نظر سرمی برای تب کیو مثبت بودند. در یک مطالعه در سال 1390 در جنوب شرقی ایران (استان کرمان)، 51/4 درصد از 74 گاو مبتلا به اختلالات تولید مثلی و 10/3 درصد از 87 گاو سالم از نظر بهداشتی دارای آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی بودند. در سال 1390 از 220 راس گوسفند ماده بررسی شده در شهرستان اهواز، 13/2 درصد دارای آنتی بادی تب کیو بودند. در سال 1391 از مجموع 970 نمونه سرم (803 گوسفند، 167 بز) جمع آوری شده از مناطق مختلف ایران (جنوب شرقی، مرکز و غرب) که سابقه سقط جنین را داشتند، 23/1 درصد نسبت به آنتی ضد تب کیو مثبت بودند. همچنین در یک مطالعه دیگر در سال 1390 به روش واکنش زنجیره ای پلیمراز بر روی 130 نمونه خون شتر، 10/8 درصد از نمونه ها آلوده به کوکسیلا بورنتی بودند. در یک مطالعه دیگر در سال 1391، 33/6 درصد از 256 نمونه سرم جمع آوری شده از گوسفندان استان اردبیل از نظر سرمی برای تب کیو مثبت بودند. در سال 1391 از 1280 نمونه سرم جمع آوری شده (1100 گوسفند و 180 بز) از دام های شهرستان های مشهد، شیراز، اراک و اصفهان که سابق سقط جنین داشتند، 19/5 درصد از گوسفندان و 27/2 درصد از بز ها دارای آنتی بادی تب کیو بودند.

کوکسیلا بورنتی یک عامل بالقوه برای سقط جنین در حیوانات اهلی در ایران می باشد. در یک مطالعه با استفاده از روش واکنش زنجیره ای پلیمراز (Nested-PCR)، کوکسیلا بورنتی در جنین های سقط شده گوسفند و بز جمع آوری شده از 10 استان کشور شامل اصفهان، کردستان، خوزستان، کرمان، فارس، سیستان و بلوچستان، خراسان، گلستان، گیلان و ایلام شناسایی گردید. بر اساس یافته های این مطالعه، غشاها و مایعات جنینی آلوده، جنین های سقط شده و بستر آلوده باید به طرق مختلف (از جمله سوزاندن، دفن کردن به همراه اسید پاشی و....) امحاء گردند.

در سال 1387 از مجموع 376 نمونه شیر جمع آوری شده از تانک شیر گاو، گوسفند و بز در استان چهارمحال و بختیاری، باکتری کوکسیلا بورنتی در 6.2 درصد از نمونه شیر گاو ها، 1.8 درصد از بز ها و صفر درصد از گوسفند ها توسط روش واکنش زنجیره ای پلیمراز جدا سازی شد. در سال 1388، آنتی بادی ضد کوکسیلا بورنتی در 45.5 درصد از تانک شیر گاو های شیری استان کرمان شناسایی شد. در سال 1389از مجموع 567 نمونه شیر خام جمع آوری شده از استان اصفهان، 5.7 درصد از نمونه شیر گوسفندان، 4.5 درصد از نمونه شیر بز ها، 3.2 درصد از نمونه شیر گاو ها و 1.4 درصد از نمونه شیر شتر ها دارای آلودگی به کوکسیلا بورنتی توسط روش واکنش زنجیره ای پلیمراز بودند. از طرف دیگر در یک مطالعه انجام شده در سال 1389 بر روی نمونه شیر خام بز جمع آوری شده از چند استان مختلف در ایران، 18.2 درصد از نمونه ها در استان فارس، 5.5 درصد از نمونه ها در استان یزد و 4.2 درصد از نمونه ها در استان خوزستان برای کوکسیلا بورنتی به روش واکنش زنجیره ای پلیمراز مثبت بودند.همچنین از صد نمونه شیر جمع آوری شده از گاوهای شیری شهرستان جهرم در سال 1391، 11 درصد برای کوکسیلا بورنتی توسط روش واکنش زنجیره ای پلیمراز مثبت بودند.

در سال 1391 اولین بیمار مبتلا به اندوکاردیت تب کیو در ایران توسط تیم پایگاه و مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید شناسایی شد. در سال های بعد، موارد متعددی از بیماران تب کیو توسط آزمایشگاه مرجع کشوری طاعون، تولارمی و تب کیو شناسایی و گزارش شد.

نتیجه گیری

با در نظر گرفتن مطالب فوق، می توان ایران را بعنوان یک کشور اندمیک برای بیماری تب کیو دانست. لذا دور از انتظار نیست که در صورت حساس تر شدن سیستم مراقبت انسانی و افزایش آگاهی پزشکان از این بیماری، در آینده شاهد گزارش های موارد انسانی بیماری در کشور باشیم. بدیهی است که جهت اجرای برنامه های کنترل و پیشگیری از این بیماری در کشور باید همکاری بسیار نزدیکی بین وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان دامپزشکی کشور وجود داشته باشد.

تعدادی از مقالات منتشر شده با همکاری مرکز و پایگاه تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید در حوزه بیماری تب کیو در زیر آمده است:

2012: E Mostafavi, S Esmaeili, M Shahdordizadeh, H Mahmoudi, H Liriayii & F Bagheri Amiri. Seroepidemiological feature of Q fever among sheep in Northern Iran. Retrovirology, 2012, Springe [Web Link].

2013: Esmaeili S, Mostafavi E, Shahdordizadeh M, Mahmoudi H. A seroepidemiological survey of Q fever among sheep in Mazandaran province, northern Iran. Ann Agric Environ Med. 2013;20(4):708-10 [Web Link].

2014: S. Esmaeili, B Pourhossein, M. Gouya, F. Amiri, E. Mostafavi. Seroepidemiological survey of Q fever and brucellosis in Kurdistan Province, western Iran. Vector Borne and Zoonotic Environmental Science, Medicine. 2014 [Web Link].

2014: S. Esmaeili, A Ghiaee, F. Naghibi, M. Mosaddegh. Coxiella burnetii Antiplasmodial Activity and Cytotoxicity of Plants Used in Traditional Medicine of Iran for the Treatment of Fever. Iranian journal of Environmental Science, Medicine, 1 March 2015 [Web Link].

2014: S. Esmaeili, F Bagheri Amiri, E. Mostafavi. Seroprevalence Survey of Q Fever among Sheep in Northwestern Iran.  Environmental Science, Medicine. 2014, [Web Link].

2015: Yaghmaie F, Esmaeili S, Francis SA, Mostafavi E. Q fever endocarditis in Iran: A case report. Journal of infection and public health. 2015 Sep 1;8(5):498-501[Web Link].

2015: Farhad Y, Saber E, Sanjeev A F, Ehsan M. Q fever endocarditis in Iran: a case report [Web Link].

2016: Esmaeili S, Naddaf SR, Pourhossein B, Hashemi Shahraki A, Bagheri Amiri F, Gouya MM, Mostafavi E. Seroprevalence of brucellosis, leptospirosis, and Q fever among butchers and slaughterhouse workers in south-eastern Iran. PloS one. 2016 Jan 5;11(1):e0144953 [Web Link].

2017: Esmaeili S, Golzar F, Ayubi E, Naghili B, Mostafavi E. Acute Q fever in febrile patients in northwestern of Iran. PLoS neglected tropical diseases. 2017 Apr 10;11(4):e0005535[Web Link].

2017: Nokhodian Z, Feizi A, Ataei B, Hoseini SG, Mostafavi E. Epidemiology of Q fever in Iran: A systematic review and meta-analysis for estimating serological and molecular prevalence. Journal of Research in Medical Sciences: The Official Journal of Isfahan University of Medical Sciences. 2017;22 [Web Link].

2017: Kayedi MH, Mokhayeri H, Birjandi M, Chegeni-Sharafi A, Esmaeili S, Mostafavi E. Seroepidemiological study of Q fever in Lorestan province, western Iran, 2014. Iranian journal of microbiology. 2017 Aug;9(4):213[Web Link].

2017: Mohabbati Mobarez A, Bagheri Amiri F, Esmaeili S. Seroprevalence of Q fever among human and animal in Iran; A systematic review and meta-analysis. PLoS neglected tropical diseases. 2017 Apr 10;11(4):e0005521[Web Link].

2018: Ghasemi A, Hajinezhad MR, Esmaeili S, Mostafavi E. Seroprevalence of Q Fever and Brucellosis in Domestic and Imported Cattle of Southeastern Iran. Journal of Medical Microbiology and Infectious Diseases. 2018 Apr 10;6(2):48-52 [Web Link].

2019: Moradnejad P, Esmaeili S, Maleki M, Sadeghpour A, Kamali M, Rohani M, Ghasemi A, Bagheri Amiri F, Pasha HR, Boudagh S, Bakhshandeh H. Q fever endocarditis in iran. Scientific reports. 2019 Oct 24;9(1):1-7[Web Link].

2019: Mostafavi E, Molaeipoor L, Esmaeili S, Ghasemi A, Kamalizad M, Yousefi Behzadi M, Naserifar R, Rohani M, Hashemi Shahraki A. Seroprevalence of Q fever among high-risk occupations in the Ilam province, the west of Iran. PloS one. 2019 Feb 19;14(2):e0211781[Web Link].

2019: Esmaeili S, Amiri FB, Mokhayeri H, Kayedi MH, Maurin M, Rohani M, Mostafavi E. Seroepidemiological study of Q fever, brucellosis and tularemia in butchers and slaughterhouses workers in Lorestan, western of Iran. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases. 2019 Oct 1;66:101322 [Web Link].

2019: Esmaeili S, Mohabati Mobarez A, Khalili M, Mostafavi E, Moradnejad P. Genetic evidence of Coxiella burnetii infection in acute febrile illnesses in Iran. PLoS neglected tropical diseases. 2019 Feb 11;13(2):e0007181[Web Link].

2019: Esmaeili S, Mobarez AM, Khalili M, Mostafavi E. High prevalence and risk factors of Coxiella burnetii in milk of dairy animals with a history of abortion in Iran. Comparative immunology, microbiology and infectious diseases. 2019 Apr 1;63:127-30 [Web Link].

2019: Esmaeili S, Mohabati Mobarez A, Khalili M, Mostafavi E, Moradnejad P. Molecular prevalence of Coxiella burnetii in milk in Iran: a systematic review and meta-analysis. Tropical animal health and production. 2019 Jul;51(6):1345-55 [Web Link].

2019: Ghasemian R, Mostafavi E, Esmaeili S, Arabsheybani S, Davoodi L. Epidemiologic Investigation of Acute Q Fever in North of Iran. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2019 Jun 10;29(173):100-6 [Web Link].

2020: Mohammadpour R, Champour M, Tuteja F, Mostafavi E. Zoonotic implications of camel diseases in Iran. Veterinary Medicine and Science. 2020 Aug;6(3):359-81[Web Link].

2021: Heydari AA, Mostafavi E, Heidari M, Latifian M, Esmaeili S. Q Fever Endocarditis in Northeast Iran. Case Reports in Infectious Diseases. 2021 May 28;2021[Web Link].

2021: Mobarez AM, Mostafavi E, Khalili M, Esmaeili S. Identification of Coxiella burnetii in raw milk of livestock animal in Iran. International Journal of Microbiology. 2021 Jan 18;2021[Web Link].

2021: Mohabati Mobarez A, Khalili M, Mostafavi E, Esmaeili S. Molecular detection of Coxiella burnetii infection in aborted samples of domestic ruminants in Iran. PloS one. 2021 Apr 14;16(4):e0250116[Web Link].

2021: Bahari A, Azami S, Goudarztalejerdi A, Karimi S, Esmaeili S, Chomel BB, Sazmand A. Focus: Zoonotic Disease: Molecular Detection of Zoonotic Pathogens in the Blood and Tissues of Camels (Camelus dromedarius) in Central Desert of Iran. The Yale Journal of Biology and Medicine. 2021 Jun;94(2):249 [Web Link].

2021: Mostafavi E, Ghasemian A, Abdinasir A, Nematollahi Mahani SA, Rawaf S, Salehi Vaziri M, Gouya MM, Nhu Nguyen TM, Al Awaidy S, Al Ariqi L, Islam M. Emerging and re-emerging infectious diseases in the WHO Eastern Mediterranean region, 2001-2018. International Journal of Health Policy and Management. 2021 Mar 6 [Web Link].

2021: Behzadi MY, Mostafavi E, Rohani M, Mohamadi A, Ahmadinezhad M, Moazzezy N, Shams-Ghahfarokhi M, Razzaghi-Abyaneh M. A Review on Important Zoonotic Bacterial Tick-Borne Diseases in the Eastern Mediterranean Region. Journal of Arthropod-Borne Diseases. 2021 Sep 1;15(3):265-77 [Web Link].

2021: Parhizgari N, Piazak N, Mostafavi E. Vector-borne diseases in Iran: epidemiology and key challenges. Future Microbiology. 2021 Jan;16(1):51-69 [Web Link].

2022: Moradi M, Kanafgorabi MA, Larti F, Ghiasvand F, Esmaeili S, Ghaderkhani S. Recurrent culture-negative endocarditis and osteomyelitis caused by Q fever in Iran, a case report [Web Link].

2022: Rahravani M, Moravedji M, Mostafavi E, Mohammadi M, Seyfi H, Baseri N, Mozoun MM, Latifian M, Esmaeili S. The epidemiological survey of Coxiella burnetii in small ruminants and their ticks in western Iran. BMC Veterinary Research. 2022 Dec;18(1):1-7 [Web Link].

2022.A Mohabati Mobarez , N Baseri , M Khalili , E Mostafavi , J Stenos , S Esmaeili. Genetic Diversity of Coxiella burnetii in Iran by Multi-Spacer Sequence Typing. Pathogens. 11;11(10):1175.doi:10.3390/pathogens11101175 [Web Link].

2023. A Mohabati Mobarez, N Baseri , M Khalili, E Mostafavi, S Esmaeili. Genotyping and phylogenetic analysis of Coxiella burnetii in domestic ruminant and clinical samples in Iran: insights into Q fever epidemiology.SciRep. 2023Nov21;13(1):20374.doi:10.1038/s41598-023-47920-0 [Web Link].

2023. S Esmaeili , M Latifian , A Mahmoudi , A Ghasemi , A Mohammadi , A Mordadi , SP Ziapour , SR Naddaf , E Mostafavi . Molecular investigation of Coxiella burnetii and Francisella tularensis infection in ticks in northern, western, and northwestern Iran. PLoS One. 17;18(8):e0289567. doi:10.1371/journal.pone.0289567. eCollection[Web Link].

2023. R Borhani, M Latifian, M Khalili, M Jajarmi &  S Esmaeili. Molecular investigation of Coxiella burnetii inaborted fetus of small ruminants in southeast Iran. Brazilian Journal of Microbiology. Published: 07 December 2023, Volume 55, pages 919–924, (2024) [Web Link].

2023. S Ghaderkhani, M Azadbakhsh Kanafgorabi, F Larti, F Ghiasvand, S Esmaeili , M Moradi. Recurrent culture-negative endocarditis and osteomyelitis caused by Q fever in Iran, a casereport.January2023,DOI: 10.22541/au.167335820.07516504/v1[Web Link].

2024. Sh Afrasiabian S Esmaeili, K Hajibagheri, N Hadizadeh, , G Lotfi, , A Veysi Endocarditis Caused by Coxiella burnetii: A Case Report in Western Iran. Journal of Arthropod-Borne Diseases. pISSN: 2322-1984. eISSN: 2322-2271[Web Link].

2024. S Moradkasani , M Latifian , M Salehi-Vaziri , F Bagheri Amiri , E Mostafavi , A Ghasemi , S Esmaeili . Molecular investigation of Coxiella burnetii, Brucella spp., Ehrlichia spp., and Borrelia spp. among patients suspected of having Crimean-Congo Hemorrhagic Fever in Iran. J Infect Public Health. 2024 Dec;17(12):102582. doi:10.1016/j.jiph.2024.102582. Epub 2024 Oct 29 [Web Link].

2024. N Baseri, A H Omidi, M Latifian, E Mostafavi, Sh Khademvatan, N Omidifar, Sj Seyyed Tabaei, R Jafari, Sh Zeinali, A Ghasemi  & S Esmaeili. Molecular examination for Coxiella burnetii and Brucella spp. infections in Iranian women experiencing spontaneous miscarriage.BMC Infectious Diseases volume 24, Article number: 172 (2024) [Web Link].